Giữ “lửa” cho di sản hát nhà tơ

Vừa qua, Liên hoan Hát nhà tơ – hát, múa cửa đình ở Quảng Ninh lần thứ nhất đã diễn ra trong sự hoan hỉ, phấn khởi của nhiều nghệ nhân di sản văn hoá phi vật thể này. Đây cũng là hoạt động khép lại bước đầu dự án nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn và phát huy giá trị của di sản Hát nhà tơ – hát, múa cửa đình ở Quảng Ninh với những kết quả rất đáng ghi nhận của những người tham gia dự án 2 năm qua.

Không gian văn hoá hát nhà tơ – hát, múa cửa đình ở Quảng Ninh trải rộng ở các vùng ven biển như Vân Đồn, Đầm Hà, Hải Hà và Móng Cái; tuy vậy thời gian mai một đã khiến hiện nay không phải nơi nào cũng còn nhiều nghệ nhân lưu giữ, có thể trình diễn di sản này. Vì vậy mà thật đáng quý khi liên hoan đã thu hút tới 104 diễn viên thuộc 4 CLB văn nghệ dân gian ở tất cả các địa phương có di sản tham gia. 17 tiết mục tham gia là không nhiều, cũng chỉ xoay quanh 2 thể loại là hát và múa nhưng các CLB đã làm phong phú nội dung trình diễn bằng hát đơn, hát đôi, tốp ca, đồng ca bằng các giọng khác nhau, múa cũng đa dạng với múa dâng hương, dâng hoa, dâng đèn và múa bông… Sự nhiệt tình của nghệ nhân cũng rất đáng quý khi người xem biết rằng, trừ số ít nghệ nhân quá già, yếu thì nhiều nghệ nhân cao tuổi đã tham gia hết mình, như cụ Đặng Thị Tự đã hát tới 3 lần, rồi cụ Trương Thị Phượng, cụ Hoàng Thị Thảo, Nguyễn Thị Từ. Không những thế, họ cũng là "linh hồn" của những phần trình diễn được đánh giá cao nhất tại Liên hoan…

Nghệ nhân Trương Thị Phượng (Vân Đồn) trình diễn tại liên hoan Hát nhà tơ – hát, múa cửa đình Quảng Ninh 2013.

Liên hoan tổ chức trong điều kiện khá khó khăn về kinh phí, thực tế cũng là loại hình nghệ thuật không phổ biến, không phải lớp người nào hôm nay cũng dễ tiếp nhận và hưởng thụ. Vì vậy, tổ chức thành công Liên hoan cho thấy sự mạnh dạn, cố gắng lớn rất đáng ghi nhận của các cán bộ Hội VNDG và Sở VH-TTDL tỉnh.

Đây là hoạt động cuối cùng của dự án Nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn và phát huy giá trị di sản hát nhà tơ – hát, múa cửa đình ở Quảng Ninh do Hội VNDG tỉnh làm chủ đầu tư. Và khó khăn về kinh phí mà các cán bộ dự án phải đối mặt không phải chỉ là khi tổ chức liên hoan. Tuy vậy, nhiệt tình và trách nhiệm, các cán bộ Hội đã phối hợp với Sở VH-TTDL từng bước thực hiện trong suốt 2 năm qua. Trước tiên, dự án phải tập huấn về phương pháp sưu tầm, nghiên cứu văn hoá dân gian cho những người trực tiếp thực hiện dự án. Tiếp đó, các nhóm đi điền dã đã toả đi các địa phương (Đầm Hà, Hải Hà, Vân Đồn và Móng Cái) sưu tầm nghiên cứu; bước đầu là xác nhận về việc có tồn tại di sản hát nhà tơ – hát cửa đình ở làng xã không, rồi tên tuổi những nghệ nhân tiêu biểu; sau nữa là phải hỏi kỹ hơn, từ việc hát nhà tơ – hát cửa đình đã diễn ra như thế nào, ở đâu, vào dịp nào, rồi có bao nhiêu điệu hát, múa, nhạc cụ, trang phục, lề lối tổ chức, ai là người truyền dạy… "Những nơi có tổ chức chi hội VNDG và hội viên, việc phối hợp diễn ra chặt chẽ, mọi việc tiến hành hết sức thuận lợi. Tuy nhiên, cũng có nơi sự vào cuộc hết sức khó khăn do nhận thức của cán bộ cơ sở chưa tới. Đồng thời, do sự mai một của di sản đã nhiều nên các đợt điền dã sưu tầm, nghiên cứu phải lần tìm kỳ công, đi lại nhiều lần rất vất vả, từ đó đã khẳng định được vị trí, sự tồn tại của di sản hát nhà tơ – hát, múa cửa đình ở Quảng Ninh, phục dựng được những làn điệu vốn có nguyên bản của di sản…" – ông Nguyễn Quang Vinh, Chủ tịch Hội VNDG chia sẻ.

Để nhân rộng số người có thể trình diễn loại hình di sản này, dự án đã mở những lớp bồi dưỡng về hát nhà tơ – hát, múa cửa đình, dạy chơi các loại nhạc cụ gắn liền với di sản (đàn đáy, trống, phách) tại Hạ Long và các vùng có di sản cho hơn 100 người và sang cả Trung Quốc để giao lưu, trao đổi với những nghệ nhân gốc Việt. Dự án cũng hướng dẫn các địa phương xây dựng các CLB hát nhà tơ – hát, múa cửa đình, trang bị đàn đáy, trống chầu, phách và một số trang phục cho các CLB. Hiện nay, cả 4 nơi là Đầm Hà, Hải Hà, Vân Đồn, Móng Cái đều đã duy trì được hoạt động của các CLB này.

Cùng với đó, trong quá trình triển khai dự án, Hội đã làm hồ sơ, đề nghị công nhận được 7 Nghệ nhân dân gian Việt Nam của Quảng Ninh về hát nhà tơ – hát, múa cửa đình và trình diễn nhạc cụ liên quan đến di sản. Trong số này có cả những nghệ nhân lớp trước duy nhất còn sót lại đến hôm nay như bà Nguyễn Thị Gái, ông Phạm Văn Lận ở xã Vạn Ninh (Móng Cái), bà Trương Thị Phượng ở Vân Đồn… Việc làm này đã góp phần tạo thêm sức động viên, giữ gìn và phát huy giá trị di sản cho các nghệ nhân cũng như địa phương có di sản.

Ngọc Mai