Chuyển đổi phương thức phát triển từ “nâu” sang “xanh”: Đúng hướng, kịp thời, tạo nhiều cơ hội mới

Quảng Ninh đang là địa phương đi đầu trong cả nước về đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển đổi phương thức phát triển từ "nâu" sang "xanh", đẩy mạnh phát triển kinh tế biển, tạo nền tảng vững chắc phát triển nhảy vọt, toàn diện sau năm 2020. Tăng trưởng xanh dựa trên quá trình thay đổi mô hình tăng trưởng, tái cấu trúc nền kinh tế, chuyển đổi phương thức phát triển dần giảm bớt việc dựa vào các yếu tố không bền vững như tài nguyên hữu hạn và tăng dần các yếu tố bền vững dựa vào vị trí địa lý chính trị, kinh tế tri thức, khoa học công nghệ, tiêu dùng, đầu tư, xuất khẩu, cảnh quan, văn hoá, truyền thống lịch sử và trí tuệ con người. Chiến lược của tỉnh là tạo bước đột phá, đưa Quảng Ninh trở thành tỉnh dịch vụ, công nghiệp hiện đại vào năm 2020, giữ vai trò là một trong những đầu tàu kinh tế của miền Bắc.

Bức tranh thực tại

Phát huy tiềm năng, thế mạnh từ năm 2012, Quảng Ninh đã xác định mục tiêu phát triển kinh tế là chuyển từ tăng trưởng "nóng" sang tăng trưởng "xanh", từ tăng trưởng chưa bền vững sang tăng trưởng bền vững, từ phát triển theo bề rộng sang phát triển theo chiều sâu. Đây là sự cụ thể hoá Nghị quyết Đại hội lần thứ XI của Đảng, Kết luận Hội nghị Trung ương lần thứ ba và Nghị quyết số 13/NQ-TƯ tại Hội nghị Trung ương lần thứ tư. Tại Hội nghị xúc tiến đầu tư năm 2012 và qua nhiều cuộc làm việc với các Bộ, ngành T.Ư, các chuyên gia, nhà khoa học đều khẳng định, Quảng Ninh có vị trí địa chính trị, kinh tế đặc biệt, có cơ hội lớn để phát triển kinh tế toàn diện, hiện đại, đa dạng, phong phú; có khả năng hội nhập quốc tế sâu rộng, nhất là hội nhập với khu vực Đông Bắc Á, Đông Nam Á. Bên cạnh đó, nhiều cảnh quan thiên nhiên đẹp, kỳ vĩ như Vịnh Hạ Long, Vịnh Bái Tử Long… cùng các di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh đã được công nhận, Quảng Ninh có điều kiện lớn để phát triển du lịch và hướng đến phát triển ngành công nghiệp giải trí.

Hạ thuỷ tàu 53.000 tấn tại Công ty Đóng tàu Hạ Long.

Đặc biệt, tỉnh có nhiều loại khoáng sản có giá trị công nghiệp, quan trọng nhất là than đá, chiếm trên 90% trữ lượng cả nước; tiếp đến là đá vôi, sét làm nguyên liệu sản xuất xi măng; các khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường, pyrophylit, cát thuỷ tinh, đá granit, nước khoáng, nước nóng thiên nhiên… Trong những năm qua Quảng Ninh đã đạt được những thành tựu quan trọng và có bước phát triển khá toàn diện. Tốc độ tăng trưởng bình quân 12,7%/năm. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực (Công nghiệp – dịch vụ chiếm gần 95%, nông nghiệp 5,6%). Năm 2012, mặc dù gặp nhiều khó khăn nhưng mức tăng trưởng vẫn đạt trên 12%, thu ngân sách đạt trên 29.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, trong tiến trình CNH-HĐH bên cạnh những yếu tố thuận lợi Quảng Ninh cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức.

Với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú đó kinh tế Quảng Ninh suốt nhiều năm qua vẫn trông vào công nghiệp khai khoáng than, kế đến là nhiệt điện và xi măng. Sản lượng than tăng hàng năm, nhưng công nghệ khai thác, nhất là việc đảm bảo môi trường thì lại không theo kịp. Khai thác lộ thiên vẫn chiếm tỷ lệ lớn, trên 50%. Ngoài ra, vấn đề về bãi thải, hệ thống cảng biển, các điều kiện đảm bảo giảm thải ô nhiễm môi trường như xử lý nước thải, bụi, khí thải… cũng quy hoạch đồng bộ. Đứng thứ hai là nhiệt điện. Hiện Quảng Ninh có khoảng 5 nhà máy nhiệt điện, được phân bố đều ở Đông Triều, Uông Bí, Hạ Long và Cẩm Phả (hai nhà máy). Nhiệt điện phát triển ồ ạt, tăng nhanh cũng dẫn đến tình trạng chất thải ra môi trường lớn, đặc biệt là bụi.

Hiện nay quy hoạch nhiệt điện vẫn theo cách "làm sao để tiện lợi nhất cho doanh nghiệp, không tính cái về lâu dài". Những điểm đặt nhà máy chỉ thuận cho đầu vào của doanh nghiệp, gần sông, gần bến cảng, tài nguyên… nhưng lại rất gần với địa bàn trung tâm về du lịch, trung tâm về đô thị. Xi măng cũng không nằm ngoài quỹ đạo bất cập về quy hoạch. Toàn tỉnh có bốn nhà máy với gần 10 chục triệu tấn/năm, phát triển nhanh, tuy nhiên, vị trí của các nhà máy xi măng lại đặt ngay ở những điểm "nhạy cảm", như hai nhà máy Thăng Long, Hạ Long đặt ngay cửa sông Cửa Lục; nhà máy ở Cẩm Phả đặt ở khu vực Vịnh Bái Tử Long… Mâu thuẫn trong quy hoạch và thực tế dẫn đến tình trạng hiện tại là tăng trưởng nóng, nghĩa là không bền vững. Chính vì lẽ đó, trong xu thế hiện nay Quảng Ninh đang tập trung điều chỉnh lại mô hình tăng trưởng nhằm đảm bảo yếu tố phát triển bền vững.

Định hướng phát triển "xanh"

Việt Nam nói chung và Quảng Ninh nói riêng đã phải trả giá cho sự suy giảm tài nguyên và ô nhiễm môi trường. Để khắc phục tình trạng này và rút ngắn khoảng cách trong phát triển có tính dài hạn nhằm phù hợp với xu hướng phát triển chung của thế giới thì đổi mới phương thức phát triển kinh tế là tất yếu. Với những ý nghĩa đó, Quảng Ninh quyết tâm, nỗ lực đổi mới mô hình tăng trưởng, phương thức phát triển từ "nâu" sang "xanh", từ chưa bền vững sang bền vững, dựa trên năng suất cao hơn và sự cân bằng giữa các ưu tiên phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ môi trường. Tập trung xây dựng chiến lược, quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội, quy hoạch đô thị và hạ tầng, quy hoạch sử dụng tài nguyên và đất đai, quy hoạch phát triển nguồn nhân lực; giải quyết những vấn đề cấp bách về môi trường. Thực hiện mô hình tăng trưởng kinh tế từ tăng trưởng nóng dựa trên những tài nguyên hữu hạn như than, đất sang tăng trưởng xanh sang phát huy những giá trị vô hạn của dịch vụ du lịch, văn hoá, lịch sử truyền thống và phát triển kinh tế biển. Cùng với đó, đa dạng hoá việc ứng dụng các loại hình công nghệ sử dụng và bảo vệ môi trường phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế – xã hội của địa phương, ưu tiên các địa bàn trọng điểm như Vịnh Hạ Long, khu du lịch Hạ Long, Uông Bí, Vân Đồn… Trong thu hút đầu tư cũng đặc biệt lưu ý các ngành, lĩnh vực sản xuất có nguy cơ cao về ô nhiễm môi trường. Đặc biệt, tỉnh sẽ tập trung đầu tư cho phát triển khoa học công nghệ trong nghiên cứu, hợp tác nghiên cứu các lĩnh vực ngành nghề trong nội hàm của "nền kinh tế xanh" như sử dụng năng lượng tái tạo, công nghệ sản xuất tiết kiệm tài nguyên, tiêu hao ít năng lượng, công nghệ giảm thiểu phát thải khí nhà kính; hạn chế tối đa gây ô nhiễm môi trường; phục hồi hệ sinh thái tự nhiên; đa dạng hoá các nguồn vốn đầu tư cho công tác bảo vệ môi trường.

Hiện nay cơ cấu kinh tế của tỉnh là công nghiệp – dịch vụ – nông nghiệp thì định hình đến năm 2020 sẽ là dịch vụ – công nghiệp – nông nghiệp. Với công nghiệp, những ngành hiện hữu không thể xoá đi được (như than, nhiệt điện, xi măng hiện tại) sẽ có nhiều biện pháp để cải thiện, giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Song hành, khi mở rộng công nghiệp sẽ ưu tiên các ngành chế tạo, phụ trợ, chế biến – đó là những nhóm ngành "sạch". Nhiệt điện cũng sẽ điều chỉnh về quy hoạch. Địa điểm đặt các nhà máy chuyển vào vùng xa hơn. Đồng thời, tỉnh sẽ lập quy hoạch về bảo vệ môi trường cho hai ba chục năm tới và trên cơ sở đó lập đề án cải tạo môi trường. Đề án này phải được Chính phủ chấp thuận vì nguồn lực rất lớn, phải thu hút từ nhiều nguồn vốn khác nhau. Hiện Quảng Ninh đang làm quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội dự kiến giữa năm 2013 sẽ triển khai xong. Ngoài ra, tỉnh cũng đang xây dựng quy hoạch bảo vệ môi trường và đề án bảo vệ môi trường cho vài chục năm tới, mục tiêu giữa năm 2013 sẽ xong để trình các cấp phê duyệt và triển khai.

Trong buổi toạ đàm do UBND tỉnh Quảng Ninh tổ chức giữa tháng 12-2012 với các chuyên gia kinh tế, hiệp hội, doanh nghiệp Nhật Bản với chủ đề "Tăng trưởng xanh và những giải pháp thu hút các nhà đầu tư Nhật bản vào Quảng Ninh", đồng chí Nguyễn Văn Đọc, Chủ tịch UBND tỉnh khẳng định: Nhận thức được tầm quan trọng của kinh tế xanh, Quảng Ninh đang và sẽ thực hiện tốt công tác lập, quản lý và thực hiện quy hoạch, trong đó có các loại quy hoạch quan trọng: Không gian kinh tế – xã hội, không gian đô thị và hạ tầng, tài nguyên thiên nhiên và đất đai, bảo vệ môi trường; đẩy mạnh xây dựng kết cấu hạ tầng đồng bộ; cải thiện môi trường đầu tư; tập trung cải cách hành chính… để từng bước hình thành và phát triển kinh tế tri thức; cơ cấu ngành và địa phương theo hướng "xanh".

Cần khẳng định, việc chuyển đổi từ mô hình tăng trưởng "nóng" sang phát triển theo mô hình "kinh tế xanh, bảo vệ môi trường và phát triển bền vững" là phù hợp với định hướng, bước đi hiện nay của Quảng Ninh. Đây cũng được xem là mục tiêu chiến lược, là quyết tâm chính trị của tỉnh, phấn đấu xây dựng Quảng Ninh phát triển bền vững.

Trang Thu