"Dựng chùa, tô tượng, đúc chuông/Trong ba việc ấy thế nhân nên làm", với tâm lý đó mà xưa nay việc huy động xã hội hoá để trùng tu chùa chiền luôn dễ dàng, thuận lợi nhất. Vài năm gần đây, nhiều ngôi chùa đã được tôn tạo lại khang trang cũng vì lẽ ấy. Nhưng di tích cổ đâu chỉ có chùa chiền, còn có đình, đền, miếu mạo v.v.. mà thực tế là rất khó huy động kinh phí tu bổ khi các công trình theo thời gian bị xuống cấp hoặc thậm chí đã trở thành phế tích.
Nan giải câu chuyện vốn
Hiện nay, Quảng Ninh có trên 600 di tích đã được kiểm kê hoặc được xếp hạng từ cấp tỉnh đến quốc gia, quốc gia đặc biệt. Việc tu bổ các di tích này chịu sự điều chỉnh của Luật Di sản văn hoá, trong đó, các di tích từ cấp quốc gia trở lên có nguồn vốn từ Chương trình mục tiêu quốc gia chống xuống cấp di tích; di tích cấp tỉnh là nguồn vốn của tỉnh và di tích nằm trong danh mục kiểm kê là vốn của địa phương. Nhưng vốn chương trình mục tiêu quốc gia rót khá nhỏ giọt theo từng năm, từ "cục" vốn ấy về tỉnh lại phân chia cho mỗi di tích một ít thành ra đã thiếu càng thêm thiếu. Thực tế là nhiều công trình thuộc diện này chậm tiến độ đều là vì chờ vốn; không ít công trình tu bổ chắp vá vì thiếu vốn dẫn đến chưa tu bổ xong đã lại xuống cấp, càng chống xuống cấp càng nhanh xuống cấp hơn…
Ngải Sơn lăng, Khu Di tích nhà Trần tại Đông Triều được địa phương tu bổ với kiến trúc bị xem là "không giống ai".
Minh chứng cho việc "cái khó bó cái khôn" mà dễ nhận ra nhất, rõ nhất là với cụm phế tích nhà Trần tại Đông Triều. Từ cách đây hàng chục năm, chùa Quỳnh Lâm đã được nhà chùa huy động xã hội hoá để xây lại nhưng vì nguồn kinh phí có hạn nên quy mô nhỏ, có hạng mục được bê tông cốt thép, không tương xứng với giá trị rất lớn của một công trình tồn tại từ đời Lý, là trung tâm đào tạo tăng tài lớn nhất nước dưới thời Trần, được mở rộng vào các đời sau… Thậm chí, nhà chùa còn xây dựng một móng đá đè lên mặt bằng khảo cổ ngôi chùa chính, mãi sau này mới dỡ đi. Hay đền An Sinh, Ngải Sơn lăng đã được địa phương xây dựng mà gần đây, nhiều nhà văn hoá đến nghiên cứu đều lắc đầu bởi kiến trúc "không giống ai", ảnh hưởng đến tổng thể cụm di tích. Công trình hiện đang xây dựng là Thái lăng cũng "co lại" không như kiến trúc gốc theo kết quả khai quật khảo cổ trước đó. Còn đền Thái đang được lập dự án trùng tu cũng tương tự; kết cấu mặt bằng hình chữ Vương độc đáo, có một không hai của di tích nhiều khả năng sẽ khó mà giữ được trong lần tu bổ này. Vì sao ư? Lý do quan trọng nhất ở cả 2 di tích đều là thiếu nguồn vốn tương xứng. "Tổng dự toán công trình nếu làm theo đúng mặt bằng hình chữ Vương sẽ lên tới khoảng 200 tỷ, số vốn quá lớn khi đi "xin" trung ương trong tình hình khó khăn hiện nay. Mà nếu chỉ làm hình chữ Đinh, tức là quy mô giảm chưa bằng một nửa kiến trúc gốc thì vốn đã lên tới hơn 80 tỷ, cũng đã vô cùng khó khăn, chưa biết bao giờ mới được phê duyệt…" – một cán bộ Ban Quản lý các di tích trọng điểm phân tích.
Cùng với đó, các công trình chờ vốn của tỉnh, địa phương cũng cùng thực trạng khát vốn; vì vậy mà khi huy động được vốn xã hội hoá thì việc tu bổ gần như phó mặc cho chủ đầu tư, người trông nom, quản lý tại di tích, cơ quan quản lý nhà nước gần như đứng ngoài cuộc, không thể kiểm soát. Thực tế này đã dẫn đến nhiều công trình tu bổ không cần giấy phép, không theo phương pháp khoa học, "loạn" về kiến trúc. Một số di tích đã phát sinh nhiều mâu thuẫn phức tạp liên quan đến kinh phí tu bổ công trình giữa những người trông nom di tích với phật tử, người dân trên địa bàn v.v..
Tháo gỡ thế nào?
Còn nhớ, tại cuộc làm việc của Bộ VH,TTDL với đoàn cán bộ của tỉnh dịp trong năm vừa qua, ông Nguyễn Thế Hùng, Cục trưởng Cục Di sản văn hoá từng lên tiếng về việc Quảng Ninh là địa phương rất giàu tiềm lực nhưng việc đầu tư cho văn hoá còn chưa đáng kể… Ông dẫn lại chuyện tỉnh "xin" Bộ tiền để trùng tu chùa Suối Tắm, nằm trong quần thể khu di tích Yên Tử – điều phi lý khi nơi đây thu hút tới hàng triệu du khách hành hương, lễ phật hàng năm… Xem ra, câu chuyện di tích tự "nuôi" mình còn quá mới mẻ ở Quảng Ninh(?).
Qua tìm hiểu được biết, thật ra, tỉnh vẫn luôn có vốn đối ứng khi đầu tư tu bổ các di tích quốc gia theo đúng quy định. Tuy nhiên, nếu đặt vấn đề là làm thế nào để tốt nhất cho các công trình văn hoá cổ thì lại khác. Trở lại cuộc làm việc nói trên, lãnh đạo Bộ đã khẳng định về chủ trương tăng cường vốn địa phương, giảm vốn trung ương khi tu bổ di tích. Vì vậy, thiết nghĩ với các công trình lớn, nếu tỉnh có số vốn đối ứng lớn hơn chắc chắn tiến độ các dự án sẽ nhanh hơn, nhiều di tích sẽ được phục dựng xứng tầm hơn…
Phan Hằng
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét